Ich noce i dnie. Korespondencja Marii i Mariana Dąbrowskich 1909–1925

W styczniu 1944 roku Maria Dąbrowska napisała w Dziennikach o listach swoich i męża: „Chciałabym je uchronić, żeby gdzieś kiedyś – bodaj już po setkach lat – żeby ludzie kiedyś zobaczyli w olśnieniu, jak w Polsce miłowano…”. W rok później przepisawszy zbiór korespondencji na maszynie, opatrzyła go komentarzem: „Listy te, przypadkiem zachowane, stanowią bardzo drobną część naszej korespondencji, idącej w tysiące listów i pocztówek, gdyż były okresy, kiedy pisywaliśmy do siebie co dzień, a nawet, zwłaszcza w młodości, po dwa razy na dzień. Żyjąc w burzliwych i niespokojnych czasach, potraciliśmy gdzieś te listy w licznych wędrówkach i przygodach naszego życia”. Zachowane listy Marii i Mariana Dąbrowskich to przejmujący, bardzo osobisty obraz trudnej, bo przeżywanej z oddalenia miłości, to gorące, przepojone zmysłowością wyznania, ale też niespokojna troska o trwałość związku na długo przez los i historię rozdzielonych kochanków. Jest jednak także druga ważna warstwa tej korespondencji, niedoceniona przez pisarkę: spisywane na gorąco świadectwo lat dochodzenia do niepodległości Polski oraz szkicowany ręką uczestnika wydarzeń obraz środowiska aktywnej politycznie i społecznie inteligencji polskiej. Listy pokazują mało znane epizody działań niepodległościowych, relacjonują wiele dramatycznych wydarzeń z dziejów I Brygady, dają obraz Polski w latach przeobrażeń po 1918 roku, widziany z perspektywy dwojga uczestników zdarzeń. W korespondencji tej czytelnik odnajdzie też wiele faktów, które ukształtowały pisarski profil Marii Dąbrowskiej i charakter jej późniejszej twórczości literackiej.